Του Αλέξη Ηλιάδη

Πιο παλιά τέχνη από την τυπογραφία, η βιβλιοδεσία είναι η τέχνη που συντηρεί και προστατεύει από τη φθορά το βιβλίο. Πολλές φορές όμως η χειροποίητη καλλιτεχνική βιβλιοδεσία δίνει πραγματικά έργα τέχνης.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας με τίτλο «beyond the text» φιλοξενήθηκε, μέχρι τις 10 Μαΐου, στο Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), όπου 24 επαγγελματίες και ερασιτέχνες βιβλιοδέτες, μέλη της A.R.A. Ελλάδας παρουσίασαν έργα τους.

Η A.R.A. Ελλάδας (les Amis de la Reliure d'Art - Φίλοι Βιβλιοδετικής Τέχνης) ιδρύθηκε το 1996 και είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο (μέλος της διεθνούς A.R.A.). Σκοπός του είναι η υποστήριξη, εξέλιξη και διάδοση της βιβλιοδετικής χειροποίητης τέχνης. Διοργανώνει διαλέξεις, σεμινάρια και εκθέσεις καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας και είναι μια ανοιχτή ομάδα με μέλη της βιβλιοδέτες αλλά και οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την τέχνη της βιβλιοδεσίας.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΛΕΞΙΑΣ ΚΟΚΚΙΝΟΥ 

«Στην Ελλάδα», λέει στο «Πρακτορείο» η κ. Θάλεια Μιχελάκη, πρόεδρος της A.R.A. Ελλάδας, «έχει επικρατήσει ο όρος καλλιτεχνική βιβλιοδεσία για τις περιπτώσεις εργαστηρίων και τεχνιτών που ασκούν χειροποίητη βιβλιοδεσία. Για οποιαδήποτε εργασία -από τη βιβλιοδεσία ενός περιοδικού έως μία βιβλιοδεσία υψηλών απαιτήσεων- έχει καθιερωθεί ο όρος "καλλιτεχνική". Στον αντίποδα βρίσκουμε την παραγωγική βιβλιοδεσία. Για ένα βιβλίο παραγωγής, όσο φιλοτεχνημένο κι αν είναι, δύσκολα θα χρησιμοποιούσαμε την ίδια ορολογία: Ίσως γιατί δεν έχει αναλάβει όλη τη διαδικασία από την σύλληψη έως και την εκτέλεση ένας τεχνίτης; Σίγουρα πάντως και γιατί παραδοσιακά στο μυαλό μας έχουμε συνδυασμένες τις καλές τέχνες με το αποτέλεσμα των χεριών του τεχνίτη/ καλλιτέχνη. Υπάρχει όμως κι ένα τρίτο κομμάτι της βιβλιοδεσίας, που στα ελληνικά αποδόθηκε σαν "βιβλιοδεσία τέχνης" από τον Ανδρέα Γανιάρη. Εδώ ο τεχνίτης γίνεται εικαστικός και εκφράζοντας στο εξώφυλλο την δική του πρόσληψη του κόσμου του βιβλίου, με έμπνευση είτε από τις έννοιες, είτε από την διακόσμησή του, δημιουργεί μοναδικό έργο Τέχνης. Είτε συζητάμε λοιπόν για την καλλιτεχνική βιβλιοδεσία είτε για την βιβλιοδεσία Τέχνης, η χρονολόγησή τους συμπίπτει: μία τεχνική που αναπτύσσεται για πρακτικούς λόγους (αντοχή στον χρόνο), εξελίσσεται σε μία από τις διακοσμητικές τέχνες, μπαίνει σε συλλογές συλλεκτών και συναρπάζει φιλότεχνο κοινό ανά τον κόσμο».

Η βιβλιοδεσία είναι μια πολύ παλιά τέχνη, εμφανίζεται τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Όπως λέει η κ. Μιχελάκη, «τον 1ο μ.Χ. αιώνα το βιβλίο παίρνει στον ευρωπαϊκό χώρο την μορφή που γνωρίζουμε σήμερα (κώδικας), επικρατώντας σταδιακά του παπύρινου κυλίνδρου (ειλητάριο). Ταυτόχρονα γεννήθηκε και η βιβλιοδεσία, από την ανάγκη να συνενωθούν ελεύθερα φύλλα περγαμηνής σε ενιαίο σώμα, προστατευμένο από ανθεκτικό και στιβαρό εξώφυλλο. Σαν τέχνη προηγείται της τυπογραφίας και συχνά δίνει πολύτιμες πληροφορίες που βοηθούν στην χρονολόγηση ή τον προσδιορισμό του τόπου αντιγραφής/παραγωγής του (χειρόγραφου) τόμου, καθώς οι ποιότητες των υλικών και οι «σχολές»  βιβλιοδεσίας διαφέρουν στις διάφορες περιοχές και εποχές που αναπτύχθηκαν». 

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΤΑΘΗ ΚΑΡΥΔΟΜΑΤΗ

Για την εξέλιξη της βιβλιοδεσίας με το πέρασμα του χρόνου η κ. Μιχελάκη λέει: «Πρωταρχικός σκοπός της βιβλιοδεσίας ήταν και παραμένει η προστασία του πολύτιμου περιεχομένου: της γραφής. Ανάλογα με τις χωροχρονικές συνθήκες, οι τεχνικές και η διακόσμηση ακολούθησαν ανάγκες ή τάσεις: Απλές, λειτουργικές βιβλιοδεσίες των βυζαντινών μοναστηριών διαφοροποιούνται από τις πιο εκλεπτυσμένες, που υποδήλωναν οικονομική ευμάρεια και κοινωνική θέση, της δυτικής Ευρώπης της ίδιας περιόδου? καλλιτεχνικά ρεύματα, το μπαρόκ για παράδειγμα, επηρέασαν σαφώς και την εικόνα των βιβλιοδεσιών σε κάθε περίοδο της τέχνης? σήμερα ο τεχνίτης είναι πιο ελεύθερος από ποτέ να δημιουργήσει και να εκφραστεί στις τρεις επιφάνειες του εξωφύλλου (μπροστινή πινακίδα, ράχη και οπισθόφυλλο) χρησιμοποιώντας τεχνικές αιώνων και με έμπνευση από οποιοδήποτε σημείο του βιβλίου (εννοιολογικό, διακοσμητικό κτλ), δίνει στη βιβλιοδεσία επάξια μία θέση ανάμεσα στις διακοσμητικές τέχνες». 

Η ιστορία της ελληνικής βιβλιοδετικής τέχνης ξεκινά από πολύ παλιά, από τα βυζαντινά χρόνια. «Η βυζαντινή βιβλιοδεσία συγκαταλέγεται στις «ιστορικές» βιβλιοδεσίες, ασκήθηκε για αιώνες στα ορθόδοξα μοναστήρια και έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως πινακίδες ξύλινες, ίσες στις διαστάσεις με το σώμα του βιβλίου, και κεφαλάρια που προεξέχουν» σημειώνει η κ. Μιχελάκη. «Η περίοδος που ακολούθησε των βυζαντινών χρόνων και ως το κοντινό παρελθόν των αρχών του 20ου αιώνα δίνει πεδίο για έρευνα σχετικά με την πορεία της τέχνης στον ελληνικό χώρο», επισημαίνει η πρόεδρος του A.R.A. Ελλάδας τονίζοντας ότι «δεν είναι παρά μετά τη δεκαετία του ’50, όπου Έλληνες και Αιγυπτιώτες τεχνίτες επαναδραστηριοποιούνται ως ελεύθεροι επαγγελματίες και σημειώνεται άνθηση της τέχνης. Η σχολή βιβλιοδεσίας του ΕΟΜΕΧΧ (1985 - 1995) - με διδάσκοντες τον Ανδρέα και τη Φρόσω Γανιάρη, οικογένεια με μακρά βιβλιοδετική παράδοση, και τον Γιώργη Βαρλάμο, με σπουδές σε Ελλάδα και εξωτερικό των τεχνών του βιβλίου, έδωσε ιδιαίτερη πνοή στην τέχνη της βιβλιοδεσίας, τροφοδοτώντας την αγορά με σπουδαγμένους τεχνίτες-καλλιτέχνες, ενώ η έλλειψη επαγγελματικής σχολής εδώ και 25 περίπου χρόνια διακινδυνεύει το μέλλον της βιβλιοδεσίας στην Ελλάδα». 

Εκτός από την έκθεση καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) και η A.R.A. Ελλάδας, Φίλοι της βιβλιοδετικής τέχνης, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου (23/4), συνδιοργάνωσαν, στις 19 Απριλίου, ημερίδα με τίτλο «Βιβλίο: οι άνθρωποι και οι τέχνες του», στο Ιστορικό Αρχείο του Ιδρύματος.

Στην ημερίδα, ειδικοί ερευνητές της ιστορίας του βιβλίου, πανεπιστημιακοί, εκδότες, εικονογράφοι, γραφίστες, βιβλιοδέτες, συντηρητές και βιβλιοθηκονόμοι κατέθεσαν την εμπειρία τους από την επαγγελματική τους εμπλοκή με το βιβλίο.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗ

Πηγή: Αθηναϊκό  - Μακεδονικό  Πρακτορείο Ειδήσεων https://www.amna.gr/freepress