Όλο και περισσότεροι επαγγελματίες του χώρου των Γραφικών Τεχνών χρησιμοποιούν πλέον όργανα και λογισμικό για τη διαχείριση χρώματος. Όσο τέλεια όμως και αν είναι τα όργανα αυτά, και όσο καλό και αν είναι το λογισμικό που χρησιμοποιούμε, δεν πρόκειται να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα εάν οι συνθήκες, υπό τις οποίες παρατηρούμε και συγκρίνουμε το τυπωμένο φύλλο με το δοκίμιο ή οι συνθήκες θέασης της οθόνης μας, δεν είναι σωστές.

Αν πραγματικά ενδιαφερόμαστε για την πιστότητα και την επαναληψιμότητα των χρωμάτων στην εκτύπωση, τότε θα πρέπει να ακολουθήσουμε ορισμένους κανόνες σε ότι αφορά τις συνθήκες του περιβάλλοντος στο οποίο βλέπουμε, εργαζόμαστε και αξιολογούμε. Οι συνθήκες αυτές ισχύουν τόσο για το χρώμα στις οθόνες μας όσο και για τον περιβάλλοντα φωτισμό του χώρου εργασίας μας.

Πολλοί επαγγελματίες εφοδιάζονται με όργανα μέτρησης και πολύ ακριβές οθόνες, αλλά όλα αυτά μένουν στην πράξη αναξιοποίητα, γιατί αγνοούν ότι όλα αυτά έχουν εφαρμογή μόνο όταν λειτουργούν κάτω από συγκεκριμένες και απόλυτες, κατά προτίμηση, συνθήκες φωτισμού.

Έχουμε κάνει μία τρύπα στο νερό εάν έχουμε αγοράσει μία ακριβή οθόνη, ένα φασματοφωτόμετρο, έχουμε δαπανήσει ώρες για τη δημιουργία color profile και για λόγους ... διακόσμησης, ο χώρος εργασίας και αξιολόγησης φωτίζεται με σποτάκια tungsten!

Επειδή στην οπτική επικοινωνία το Α και το Ω είναι το φως, πρέπει να βλέπουμε και να μετράμε το χρώμα κάτω από καθορισμένες συνθήκες.

Αυτές τις συνθήκες τις ορίζουν τα πρότυπα ISO 3664:2009 (συνθήκες θέασης), ISO 12646:2008 (Οθόνες για έγχρωμα δοκίμια – χαρακτηριστικά και συνθήκες θέασης) και ISO/AWI 14861 (προδιαγραφές συστημάτων εγχρώμων δοκιμιακών οθονών).

Η ποιότητα του φωτισμού

Πρώτα απ' όλα, η θερμοκρασία χρώματος φωτισμού για αδιαφανή και διαφανή πρωτότυπα ορίζεται σε D50 ή 5000 K . Αυτές είναι, θεωρητικά, οι φωτιστικές συνθήκες φυσικού φωτισμού και σχετίζονται με θερμοκρασία χρώματος κατά προσέγγιση 5000 K. Εκτός από τη θερμοκρασία χρώματος μιας φωτιστικής πηγής, σημασία έχει και ο δείκτης χρωματικής απόδοσης (CRI) που δείχνει πόσο καλά μια φωτιστική πηγή αποδίδει τα χρώματα. Για να εξασφαλίσουμε ότι αυτό που μετράμε και αυτό που βλέπουμε αντιμετωπίζονται με το ίδιο τρόπο, πρέπει να έχουμε και στα όργανα μέτρησης τον ίδιο φωτισμό, όπως επιβάλλεται από το πρότυπο ISO 13655:2009, που αφορά τις συνθήκες μέτρησης, γιατί το χρώμα είναι μεταβλητό κάτω από διαφορετικές φωτιστικές συνθήκες. Άλλωστε το φαινόμενο του μεταμερισμού προκαλείται από αυτό το γεγονός.

Τα επίπεδα του φωτισμού

Το πρότυπο ISO 3664:2009 ορίζει δύο διαφορετικά επίπεδα φωτισμού για τις συνθήκες θέασης. Υπάρχει το πολύ δυνατό 2000 ± 500 lux που χρησιμεύει για να διακρίνουμε όλες τις λεπτομέρειες της εικόνας στις σκούρες περιοχές όταν πρόκειται για σύγκριση δύο ανακλώμενων πρωτοτύπων π.χ. δοκιμίου και εκτύπωσης ή οποιαδήποτε άλλη σύγκριση αναφοράς.

Υπάρχει επίσης το δεύτερο (αναθεωρημένο) επίπεδο, 500 lux ± 125 lux για θέαση σε κανονικές συνθήκες, στην πραγματικότητα σε συνθήκες εργασίας γραφείου, ώστε να μπορούμε να δούμε πως θα φαίνεται η εικόνα στην καθημερινή (και εφικτή) ένταση φωτισμού.

Τη μεγάλη ένταση φωτισμού τη χρησιμοποιούμε σε καμπίνες φωτισμού για την αξιολόγηση των τυπωμένων φύλλων με τα δοκίμια στα τυπογραφεία, ενώ τη μικρότερη ένταση φωτισμού σε συνθήκες εργασίας γραφείου, όπου η αξιολόγηση γίνεται στο χώρο εργασίας είτε δοκιμίων με οθόνη είτε δοκιμίων με εκτύπωση. Για τις διαφάνειες οι συνθήκες θέασης ορίζονται σε φωτεινότητα (Β) 1270 ± 320 cd/m2 κατά προτίμηση ή 1270 ± 160 cd/m2 όπου απαιτείται.

Το χρώμα των τοίχων

Ο χρωματισμός των τοιχωμάτων όταν πρόκειται για καμπίνες θέασης πρέπει να είναι ουδέτερο γκρι, κατά προτίμηση απόχρωσης Munsell/N8 ή Munsell/N7. Φυσικά το ίδιο ισχύει και για τους τοίχους του χώρου εργασίας μας, ειδικά όταν πρόκειται για το χώρο όπου θα τοποθετηθεί η οθόνη για επεξεργασία χρώματος ή softproofing.

Φυσικά, δεν έχει κανένα νόημα να χρησιμοποιούμε λαμπτήρες φθορισμού D50, εάν οι τοίχοι ή τα διαχωριστικά στο γραφείο είναι με έντονα χρώματα. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η δουλειά των γραφικών τεχνών έχει τους δικούς της κανόνες διακόσμησης και ...ένδυσης. Είναι μάταιο να κάνουμε χρωματικές διορθώσεις μπροστά σε μία οθόνη φορώντας κόκκινο μπλουζάκι ή πράσινο φωσφοριζέ polo.

Οι τοίχοι συνιστάται να βαφούν με ουδέτερο γκρι απόχρωσης Munsell/N8 ή Munsell/N7 ή Munsell/N9. Στο χρωματικό σύστημα Munsell, η ουδέτερη απόχρωση Munsell/N8 αντιστοιχεί σε ποσοστό μαύρου 19%.

Οι λαμπτήρες

Φυσικά, θα πρέπει να αποφεύγεται η τοποθέτηση της οθόνης μας μπροστά σε παράθυρο. Όπως στον κλασικό σκοτεινό θάλαμο, έτσι και στον ψηφιακό, τα παράθυρα πρέπει να αποφεύγονται.

Ο φωτισμός του χώρου πρέπει να γίνεται αποκλειστικώς από τεχνητό φωτισμό 50000 Κ, χωρίς καθόλου παρουσία φυσικού φωτισμού (όσο αυτό είναι δυνατό), γιατί ο φωτισμός από τα παράθυρα συνεχώς μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της ημέρας και δεν εξασφαλίζει σταθερές συνθήκες έντασης φωτισμού και χρώματος. Ο στόχος είναι να εξασφαλίσουμε σταθερές φωτιστικές συνθήκες όλη την ημέρα (αλλά και τη νύχτα).

Επειδή οι λαμπτήρες D50 ή 5000 Κ είναι πολύ ακριβοί και δυσεύρετοι, για χρήση φωτισμού 5000 Κ υπάρχουν στην αγορά λαμπτήρες φθορισμού προσιτοί με καλό δείκτη CRI (~ 98) από τη Philips και την Osram αλλά και από άλλες εταιρείες με κωδικό χρώματος 950 π.χ. PHILIPS Graphica Pro TLD-90 58W/950 ή OSRAM ColorProof L 58W/950 ή ακόμα και ο OSRAM LUMILUX DE LUXE L 58W/954 (CRI>90).

Το νούμερο με το W δείχνει μόνο τα watt του λαμπτήρα, και μπορούμε να καταλάβουμε και αναλογικά το μήκος του.

Εμάς, μάς ενδιαφέρει το τελευταίο νούμερο στον κωδικό της λάμπας, το οποίο μάς δείχνει την ποιότητα και το χρώμα. Το 9 δείχνει την καλύτερη ποιότητα πού μπορούμε να έχουμε (θα μπορούσε να είναι 8, ή 7) σε σχέση με τους λαμπτήρες που χρησιμοποιούμε συνήθως. Ενώ το 50 δηλώνει τη θερμοκρασία χρώματος (5000Κ).

Για παράδειγμα, ένας λαμπτήρας με κωδικό ...w/765 είναι ένας φτηνός λαμπτήρας 65000Κ, ακατάλληλος για τη δουλειά που τον θέλουμε, ενώ ένας με κωδικό ...w/954 χαρακτηρίζεται από ποιότητα 9 και θερμοκρασία χρώματος 54000 Κ.

Οι οθόνες

Το πρότυπο ISO 12646:2008 (Οθόνες για έγχρωμα δοκίμια – χαρακτηριστικά και συνθήκες θέασης) ορίζει ότι η θερμοκρασία χρώματος του φωτισμού που περιβάλλει μία οθόνη (δηλαδή ο φωτισμός του δωματίου) πρέπει να είναι μικρότερη ή ίση με τη θερμοκρασία χρώματος του λευκού σημείου της οθόνης απεικόνισης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μπορούμε να ρυθμίσουμε το λευκό σημείο της οθόνης μας στα 5000 – 6000 Κ.

Στην πράξη έχει αποδειχτεί ότι, λόγω της διαφορετικής αντιληπτικής ικανότητας του ματιού στο χρώμα μεταξύ ακτινοβολούμενου χρώματος (οθόνη) και τυπωμένου (δοκίμιο), καθώς και της μη ομοιογενούς φασματικής κατανομής της εσωτερικής φωτιστικής πηγής της οθόνης, ένα λευκό σημείο μιας εκτύπωσης που φωτίζεται με 50000 Κ φαίνεται παρόμοια λευκό με ρύθμιση λευκού σημείου οθόνης 5500 – 58000 Κ.

Σε πολύ ακριβά συστήματα softproofing αυτό το φαινόμενο δεν είναι τόσο εμφανές.

Η οθόνη πρέπει να είναι προστατευμένη από αντανακλάσεις, γι αυτό πρέπει να την περιβάλει σκίαστρο. Ο διάχυτος φωτισμός μέσα στο σκίαστρο μπροστά στην οθόνη πρέπει να έχει φωτισμό μικρότερο από 64 Lux και μεγαλύτερο από 32 Lux.

Ο περιβάλλων φωτισμός πρέπει να είναι γύρω από την οθόνη περίπου 10% φωτεινότερος από αυτή. Ο προσπίπτων φωτισμός στο δοκίμιο προς σύγκριση πρέπει να είναι 500 Lux ± 125 lux κατά προτίμηση μέσα σε ειδική καμπίνα θέασης 5000 K.

Το λευκό σημείο της οθόνης μας πρέπει να ρυθμιστεί σε φωτεινότητα (L) 100 έως μέγιστο 160 cd/m2 σύμφωνα με τα πρότυπα, αλλά και αναλογικά με τον περιβάλλοντα φωτισμό.

Τα πρότυπα δεν προσδιορίζουν ρητά τη γεωμετρία του φωτισμού, αλλά λένε ότι η φωτιστική πηγή, η εικόνα και ο παρατηρητής πρέπει να τοποθετούνται έτσι ώστε να αποφεύγεται η θάμβωση. Στις παρακάτω εικόνες μπορούμε να δούμε πώς πρέπει να είναι χωροταξικά τοποθετημένη μία οθόνη, ώστε να πληροί τις συνθήκες των προτύπων.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όλα αυτά θα μας δώσουν το επιθυμητό αποτέλεσμα μόνο εφόσον έχουμε οθόνες κατασκευασμένες για χρήση γραφικών τεχνών. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσέξουμε εκτός από την απόδοση της χρωματικής γκάμας της, και τη γωνία θέασης που προσφέρει.

Ιδανικά, μια οθόνη θα πρέπει να έχει γωνίες θέασης το λιγότερο 178 οριζόντια και 178 κάθετα, με λόγο αντίθεσης (contrast) 10:1.

Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όταν δεν αναφέρεται αυτό το στοιχείο, γιατί πολλοί κατασκευαστές δεν το αναφέρουν καθόλου ή αναφέρουν τιμές 178 με λόγο αντίθεσης (contrast) 5:1 που αντιστοιχεί στην πράξη σε λιγότερο από 160 σε λόγο αντίθεσης (contrast) 10:1.

Αυτές είναι οι βασικές συνθήκες που χρειαζόμαστε (ναι, δεν είναι υπερβολή), για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στα επόμενα στάδια, στη βαθμονόμηση της οθόνης (καλιμπράρισμα) και στη δημιουργία συνθηκών softproofing.

Η ομοιομορφία του φωτισμού

Η σωστές συνθήκες απαιτούν ο φωτισμός να είναι απαλλαγμένος από φωτεινά και σκοτεινά σημεία και να είναι όσο το δυνατόν πιο ομοιογενής. Όταν αξιολογούμε μία εκτύπωση, ο φωτισμός στα άκρα της εκτύπωσης πρέπει να είναι μέχρι το 60% του φωτισμού στο κέντρο του φύλλου. Ο χώρος εργασίας πρέπει να είναι απαλλαγμένος από αντανακλάσεις που εμποδίζουν την αξιολόγηση και δημιουργούν πρόωρη κόπωση στους εργαζόμενους.
 

Γλωσσάριο

Φωτοβόλος ροή
ωτοβόλος ροή (ή οπτική ισχύς) είναι η ενέργεια Ε (σε Joules) που εκπέμπει μία πηγή ανά μονάδα χρόνου. Η φωτοβόλος ροή έχει διαστάσεις ισχύος. Μονάδα μέτρησης είναι το watt (w = J/s)

Candela (Cd)
Φωτοβολία ισότροπης πηγής, η οποία εκπέμπει μονοχρωματική ακτινοβολία μήκους κύματος 555 nm με φωτοβόλο ροή ίση με (1/683) watt/στερεακτίνιο.

Φωτεινότητα
Είναι η ποσότητα του φωτός που εκπέμπει μια επιφάνεια. Μετριέται σε κεριά ανά τετραγωνικό μέτρο cd/m2

Φωτεινή ροή
Φωτεινή ροή είναι η φωτομετρικά σταθμισμένη μέση τιμή της φωτοβόλου ροής. Είναι η ενέργεια που εκπέμπεται από μία πηγή ανά μονάδα χρόνου σε ορατά μήκη κύματος. Μονάδα της φωτεινής ροής είναι το Lumen (Lm).

Lumen (Lm)
Ορίζεται ως η φωτεινή ροή που εκπέμπεται από ισότροπη πηγή φωτοβολίας 1 Cd, μέσα σε στερεά γωνία 1 Sterad. Ισχύει δηλαδή ότι 1 Lumen = 1 Cd x 1 Sterad

Φωτεινή ένταση Ι
Μια φωτεινή πηγή εκπέμπει φωτεινή ροή προς διάφορες κατευθύνσεις. Φωτεινή ένταση είναι η φωτεινή ροή που εκπέμπεται ανά μονάδα στερεάς γωνίας (1 στερακτίνιο) σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η μονάδα μέτρησης είναι η candela (cd).

Φωτισμός
Φωτισμός είναι η σχέση μεταξύ της φωτεινής ροής και της έκτασης που φωτίζεται. Η μονάδα μέτρησης είναι το lux

Lux (lx)
Φωτισμός 1 lx παρουσιάζεται όταν η φωτεινή ροή του 1 lm πέφτει ομοιόμορφα σε μια περιοχή του 1m². (Θεωρείται δεδομένο ότι το φως πέφτει κάθετα στην επιφάνεια που φωτίζει)

Θερμοκρασία χρώματος
Θερμοκρασία χρώματος μιας φωτεινής πηγής είναι μία αριθμητική τιμή εκφρασμένη σε βαθμούς Kelvin που αναλογεί στην απόχρωση της ακτινοβολίας που θα ακτινοβολούσε το ιδανικό μαύρο σώμα (θεωρητικό σώμα) αν θερμαινόταν στην συγκεκριμένη θερμοκρασία. Η θερμοκρασία, συμβατικά, αναφέρεται σε μονάδες απόλυτης θερμοκρασίας kelvin (K). Η θερμοκρασία χρώματος σχετίζεται με το νόμο του Planck και το νόμο του Wien. Υψηλότερες θερμοκρασίες χρώματος (60000 K ή περισσότερο) δίνουν ψυχρά χρώματα. Χαμηλότερες θερμοκρασίες χρώματος (2700-30000 K) δίνουν θερμά χρώματα.

Δείκτης χρωματικής απόδοσης (CRI)
Ο δείκτης χρωματικής απόδοσης είναι ένα αριθμητικό σύστημα που εκφράζει το βαθμό πιστότητας στην απόδοση των πραγματικών χρωμάτων σε μία φωτιστική πηγή σε σύγκριση με μια πηγή φωτός αναφοράς. Ο CRI μετράται σε τιμές από 0-100, με το 100 να αποδίδει μία τέλεια χρωματική απόδοση, ενώ οι χαμηλές τιμές δείχνουν φτωχή χρωματική απόδοση. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης χρωματικής απόδοσης, τόσο μικρότερη είναι η χρωματική απόκλιση των χρωμάτων. Για παράδειγμα μια λάμπα με δείκτη χρωματικής απόδοσης (CRI) 98, θα δείξει τα χρώματα με μεγαλύτερη ακρίβεια από ότι μια λάμπα με δείκτη χρωματικής απόδοσης (CRI) 84.
 

Πηγή: http://www.cmykmag.gr